Акын Міржақып Дулатұлы

Міржақып Дулатов – қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалын көсемсөз шебері. Туған жері — бұрынғы Торғай уезінің Сарқопа болысының үшінші ауылы. Әкесі Дулат аймағына аты шыққан шебер кісі болған, ер-тұрман жасап, етік, мәсі тіккен. Шешесі Дәмеш ойын-тойдың базары, әнші кісі болған.

Міржақып анасынан екі жасында, әкесінен 12 жасында айырылып ағасы Асқардың қолында тәрбиеленеді. Асқар әкесі Дулаттың Міржақыптың оқып, білімді азамат болып, өсуін армандаған тілегіне сай, інісінің оқуын әрі жалғап, білім алуына ерекше көңіл бөледі. Ауылда туып, ауылда өскен, ауылда оқып, ауылда қызмет етіп, «ауыл мұғалімі» атанған зерделі жас ауыл тұрғындарының ауыр тұрмысын, теңдігі жоқ аянышты халін көріп, түңіледі, тебірене толқиды. Езілген еліне ес болуға, жоғын жоқтап, мұңын мұңдауға серт байлайды. Халық ісіне бар болмысымен бүтіндей беріліп, «Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі, Пайдалан шаруаңа жараса, алаш» деп, бар дауысымен жар салады.

Өз бетінше талпынып, білім жинап, орыс тілін жетік меңгерген Міржақып орыстың озық ойлы азаматтарының еңбектерімен танысуы арқасында замана тозаңын суырып, дүниені дүр сілкіндірер дауылды күндердің тақап келе жатқанын өзгелерден бұрын сезеді. Кең даласында алаңсыз өмір сүріп, мал бағып жатқан бейқам халқын:



«Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты,

Өткізбей қараңғыда бекер жасты», —



деп, жырымен жұлқылап оятып, оларды білімге, ел үшін пайдалы іс-әрекетке шақырады. Бүкіл халықтың еркіндікке жетуінің басты шарты – түнек болып торлаған қараңғылық ұйқысынан ояну, дүр сілкініп, надандықтан арылу деп білген ол: «Оян, қазақ!» деп ұрандаудан танған жоқ. Сондықтан да оның үні қалың ұйқыдағы қазағын құлағының түбінен «маса» болып, маза бермей ызыңдап оятуды мұрат тұтқан өзінен он екі жас үлкен рухани ағасы Ахмет Байтұрсынұлының үнімен қатар естіліп, қазақ даласын қатар шарлады. Сол егіз үн тарих мінбесінен қатар көрінген екі алыптың қашан соңғы демдері таусылғанша, тағдыр талқысымен екеуі екі жақта жүрсе де, қуғынға түсіп, қамауға алынса да үзілмей, қатар естіліп тұрды.

Ерте оянып, ерте есейген өр мінезді Міржақып қашанда күрес шебінің алдында болды. Жалынды сөзімен де, тындырымды ісімен де, жеке басының жүріс-тұрысымен де ол өзінен кейінгі жастарға әсер етіп, оларды халық ісіне алаңсыз берілуге үндеді. Оның публицистикалық толғауларынан шағын өлеңдеріне дейін, «Бақытсыз Жамал» романынан газет-журналдардағы шағын мақаласына дейін халық мүддесіне арналды. Сонымен қатар ол жастарды тәрбиелеу жөнінде көп ойланып, көп еңбектенді, халықтың пайдалы әдет-ғұрпын сақтауға, елін, жерін сүйетін тәрбие беруге күш салды. Жазушылық, қоғамдық қызметке педагогтік міндетті қосарлап көтеруі де Міржақыптың халқын беріле сүйетіндігінің айғағы еді. Ел бейнетіне өгіз болып жегіліп, ертеңі үшін жанын қиған Жақаң:

«Ем таба алмай дертіңе мен ертеден,

Сол бір қайғың өзегімді өртеген.

Тырп етпейсің бас көтеріп көрпеден,

Еңсең неге түсті мұнша, елім-ай», —

деп дүниеден арманда кетті Mіrzhaқyp Dulatov - қazaқtyң ace kөrnektі aғartushysy, қoғam kairatkeri, akyn, Zhazushy, Zhalyn kөsemsөz sheberі. Tugan zherі - bұrynғy Torғay uezіnің Sarқopa bolysynyң үshіnshі auli. Әkesі Dulat aymaғyna Ata shyққan sheber kіsі bolғan, ep tұrman zhasap, etіk, mәsі tіkken. Sheshesі Dәmesh Oiyn-toydyң bazaars әnshі kіsі bolғan.

Mіrzhaқyp anasynan ekі zhasynda, әkesіnen 12 zhasynda ayyrylyp aғasy Asқardyң қolynda tәrbielenedі. Asқar әkesі Dulattyң Mіrzhaқyptyң oқyp, bіlіmdі Azamat bolyp, өsuіn armandaғan tіlegіne sai іnіsіnің oқuyn әrі zhalғap, Bilim aluyna erekshe kөңіl bөledі. Auylda tuyp, auylda өsken, auylda oқyp, auylda қyzmet etіp, "Aul mұғalіmі" atanғan zerdelі zhas Aul tұrғyndarynyң auyr tұrmysyn, teңdіgі zhoқ ayanyshty halіn kөrіp, tүңіledі, tebіrene tolқidy. Ezіlgen elіne EU boluғa, zhoғyn zhoқtap, mұңyn mұңdauғa baylaydy certificates. Halyk іsіne bar bolmysymen bүtіndey berіlіp "Қalғansha zharty zhaңқam changed senіkі, Paydalan sharuaңa Zharas, Alash" depots, bar dauysymen heat Salado.

Өz betіnshe talpynyp, Bilim zhinap, orys tіlіn zhetіk meңgergen Mіrzhaқyp orystyң ozyқ oyly azamattarynyң eңbekterіmen tanysuy arқasynda Zaman tozaңyn suyryp, dүnienі dүr sіlkіndіrer dauyldy kүnderdің taқap Kehl zhatқanyn өzgelerden bұryn sezedі. Keң dalasynda alaңsyz Omir sүrіp, small baғyp zhatқan beyқam halқyn:

 

"Kөzіңdі ash, oyan, Kazakh, kөter Bastia,

Өtkіzbey қaraңғyda Becker zhasty "-

 

depots, zhyrymen zhұlқylap oyatyp, Olard bіlіmge ate ushin paydaly іs-әreketke shaқyrady. Bүkіl halyқtyң erkіndіkke zhetuіnің Busta Chartier - tүnek bolyp torlaғan қaraңғylyқ ұyқysynan oyanu, dүr sіlkіnіp, nadandyқtan Arylakh depots bіlgen ol 'Oyan, Kazakh! "Dep ұrandaudan tanғan zhoқ. Sondyқtan yes onyң үnі қalyң ұyқydaғy қazaғyn құlaғynyң tүbіnen "masa" bolyp, MAZ berm yzyңdap oyatudy Murat tұtқan өzіnen he ekі zhas үlken ruhani aғasy Ahmet Baytұrsynұlynyң үnіmen қatar estіlіp, Kazakh dalasyn қatar sharlady. Sol egіz үn Tarikh mіnbesіnen қatar kөrіngen ekі alyptyң қashan soңғy demderі tausylғansha, taғdyr talқysymen ekeuі ekі zhaқta zhүrse de, қuғynғa tүsіp, қamauғa alynsa үzіlmey yes, қatar estіlіp tұrdy.

Erte oyanyp, erte eseygen өr mіnezdі Mіrzhaқyp қashanda kүres shebіnің aldynda Bolden. Zhalyndy sөzіmen de, de tyndyrymdy іsіmen, Zheke basynyң zhүrіs-tұrysymen de ol өzіnen keyіngі zhastarғa әser etіp, Olard Halyk іsіne alaңsyz berіluge үndedі. Onyң publitsistikalyқ tolғaularynan shaғyn өleңderіne deyіn, "Jamal Baқytsyz" romanynan newspapers-zhurnaldardaғy shaғyn maқalasyna deyіn Halyk mүddesіne Arnaldo. Sonymen қatar ol zhastardy tәrbieleu zhөnіnde kөp oylanyp, kөp eңbektendі, halyқtyң paydaly әdet-ғұrpyn saқtauғa, elіn, zherіn sүyetіn tәrbie beruge kүsh Salda. Zhazushylyқ, қoғamdyқ қyzmetke pedagogtіk mіndettі қosarlap kөteruі de Mіrzhaқyptyң halқyn berіle sүyetіndіgіnің ayғaғy edі. El beynetіne өgіz bolyp zhegіlіp, erteңі ushin zhanyn қiғan Zhaқaң:

"Em taba Alma dertіңe changed erteden,

Sol bir қayғyң өzegіmdі өrtegen.

Tyrp etpeysің bass kөterіp kөrpeden,

Eңseң bliss tүstі mұnsha, Elim-ai "-

Dep dүnieden Armand kettі